Geçen haftalarda bana merak etmeyi anımsatan iki şey izledim. Birincisi, genç bir kızın hayal etmek hakkında konuştuğu ve küçük bir kızın çizdiği resmi duvarda gördüğünde mutluluktan ağladığı bir andı. Bu iki kızın ortak bir yanı vardı: Çok istedikleri bir şeyi keşfetmek. Bu anlar, bu yazıyı yazmama ilham oldu. Birçok kelime ve anlam üzerine düşündüm, yazıyı defalarca düzenledim. “Keşif” ve “merak” bu yazı için en doğru kelimelerdi.
Biz insanlar, anlam arıyoruz. Buna her açıdan bakabilirsiniz; yaptığımız işte, yaşadığımız ilişkilerde, günlük rutinlerimizde… Tüm bu anların içinde, küçük de olsa bir anlam var. Bir şeyi merak etmek, ona ilgi duymak ve onda anlam bulmak aslında bizi özgün kılan şeyler. İşte bu yüzden dünyada birçok meslek, alan ve yaşam biçimi var ve bu da dünyayı renkli bir yer yapıyor. Bir rengin bile farklı tonları olduğunu düşünürsek, dünya aslında kocaman, renkli bir resim. Her detayın kendi içinde ve büyük resimde bir anlamı var.
Yazının başında bahsettiğim o iki an işte bu yüzden çok değerli. Bu kadar denge aradığımız ve kendimizi bulmaya çalıştığımız bu dünyada, merakla ilgi duyduğumuz bir şeylerin varlığını bilmek belki de bizim anlam bulma halimiz. Anlam bulduğumuz bir şeyi gerçekleştirmek ise içimizdeki o çocuğun teşekkür etme hali.
Hayatta aldığınız ve alacağınız kararlar somut bir sembol olsa ne olur? O sembol nasıl büyür/ilerler?
Son zamanların en çok konuşulan sanatçılarından biri olan Shantell Martin, hep çizgileri takip ediyor. Çizgiler nereye nasıl gideceklerini biliyorlar. Onun tek yapması gereken, çizgileri takip etmek. Çizgi, onun için kalemle çizdiğimiz bir şeyden daha fazla. Çizgi, nereye gideceğini bilen ve onu anlatan resimlerin baş kahramanı ve kendini ifade şekli. (1)
Çizgiler ne yapar?
Bu sorudan önce, “Çizgiler neler yaratır?” sorusunu yanıtlamak gerekiyor. Çizgiler resimleri, kelimeleri ve bizi ifade eden her şeyi yaratabilir. Shantell Martin’i izleyene ve dinleyene kadar, kelimeler ile resim figürlerini ayırırdım. Fakat Martin’i izlediğim bir videoda kelimelerin de çizgilerden oluştuğunu duyduğumda yeni bir şey fark ettim; herkes kendini bir şekilde farkında olmadan ifade ediyor. Ben yazıyorum. Ayşe çiziyor. Hakan yazılanları sesli şekilde okuyor. (2)
Bu ne anlama geliyor?
Belki de bütün düşünürlerin ortak soruları olan, “Sen kimsin? Kendini bilmek için neler yapıyorsun?” çok önemli. (3) Kendini bilmeyen kendini tanımlayamıyor ve onu en mutlu eden yoldan uzak bir yerde hayatını yaşadığını düşünüyor. Bu soruları kendimize bazen soramayız ama, cevabını bulduğumuzda tadını çıkara çıkara yaşarız. Bu soruyu kolaylaştırmak gerekirse, “Seni tanımlayan özelliklerin neler? Onları seni en destekleyecek şekilde nasıl yansıtırsın?” soruları da etkili olabilir. Davranışlarımız bizi tanımlayan özelliklerimiz ise, bence kendimiz düşündüğümüzden daha da yakında.
Shantell Martin’e geri dönersek, o “kendin olma” halini nasıl anlatıyor?
Onu seyrederken özellikle merak, özgürlük ve deneyimleme kavramları çok dikkatimi çekti. Onun resim çizme sürecini adım adım anlatacak olursak, tuvale kalemini koymadan önce bir açma ve kapama düğmesi var. Bu düğme neyi açıyor? Düğmeyi açınca, tuval özgürlük , fikir, hayal gücü ve olasılıkların olduğu bir yere dönüşüyor. Çizgi ile resmin iskeleti, ana hattı ve temeli oluşuyor. (4)
Shantell Martin tuvali nasıl dolduruyor?
Anda kalarak çizgilerin oluşturduğu şekilleri tamamlıyor. (5)
Shantell Martin beni neden etkiledi? Nasıl bir farkındalık yarattı?
Kendisiyle uyum içinde, evi bildiğimiz ev gibi değil onunda ev algısını yansıtacak şekilde çizmesi ve cesur olması beni etkiledi. (6)
Bu özellikleri bende “Ben kimim?”, “Kendimi, kendimle uyumlu bir şekilde ifade ediyor muyum?”, “Ben nasıl çizgiler çizerim?”, “Benim çizgilerim nasıl şekiller çıkarır?”, “Hangi duygularımı, değerlerim ve inançlarımı yansıtıyorlar?” gibi kendimle alakalı sorular uyandırdı. Şimdi izninizle ben de size bir soru sormak istiyorum. 🙂 Elinizde olan kullanabileceğiniz bütün kaynakları düşündüğünüzde, bu anlamda siz en iyi şekilde kendinizi nasıl ifade ediyorsunuz?
Aşık Veysel hepimizin nakaratını ezbere bildiğimiz “Uzun İnce Bir Yoldayım” eserinde;
“Düşünülürse derince
Uzak gözükür görünce
Yol bir dakka mıktarınca
Gidiyorum gündüz gece” der. (1)
Aşık Veysel ne anlatıyor? Yazıma neden bununla başladım?
Tarihçi ve filozof Yuval Noah Harari dünyada bu kadar canlı varken neden insanın değiştiren canlı olduğunu, yüksek sayıda insan bulunan gruplarda esnek şekilde çalışabilme özelliği ile anlatıyor. En çalışkan olarak adlandırdığımız arılar bile bizim -insanlar- kadar ileri seviyede değil. Grup halinde yaşıyor olsalar bile, insanların karar verme sistemlerine sahip değiller. İnsanlar birbirlerini tanımasalar bile beraber çalışabiliyorlar. (2)
İnsanları özellikle ne ileride tutabiliyor?
Hayal gücümüz ile yaratıp, yaratığımız hikayelere inanabiliyoruz. Başka bir yönden de bakarsak, bir şeyin olma fikrine inanıp yaratabiliyor ve uygulayabiliyoruz. (5)
Bunu hangi aracı kullanarak yapıyoruz?
Dili kullanarak. Dili gerçeklikleri tanımlama ve yeni şeyler yaratmak için kullanıyoruz. Bunu kitlesel bir seviyede iş birliği olarak adlandırabiliriz. Tarihe baktığımızda insan haklarının oluşumunu somut bir örnek olarak gösterebiliyoruz. İnsan hakları, yarattığımız, icat ettiğimiz ve parçası olduğumuz hikayelerle hayat buluyor. Bu açıdan bakınca, kendimizi dil ile dünyayı kontrol eden büyücü veya sihirbazlara benzetebiliriz. (6)
Bunu nasıl yapıyoruz?
Objektif ve kurgusal gerçeklik ile. Objektif gerçekliği yarattığımız kurgusal gerçeklik ile kontrol ediyoruz. Burada dünya ile yerkürenin farkına odaklanmak istiyorum. Merriam Webster’a göre dünyanın tanımı, insan varlığının dünyevi hali. Yani yerkürenin insanlı hali. Gaz bulutu ile oluşan gezegene yeni bir anlam katıyoruz. (7)
Bu soruları cevaplarken sizi 850 yılına götürüp Musaoğulları ile tanıştırmak istiyorum. 3 kardeş olan Musaoğulları Bağdat’da Bilgi Yuvası’ndalar. Onlar “Marifetli Araçlar” kitabını yazdıktan 1000 yıl sonra ilk mekanik bilgisayar bulunuyor. Avrupa bu kardeşlerin eserini okuyarak ilham alıyor. (8)
Neden Musaoğulları’ndan bahsettim?
Teknoloji ve gelişimi çağına göre değerlendirmek gerekiyor. Bu anlamda Musaoğulları hayal gücünün dünyadaki kazanımlarını çok güzel gösteriyor. (12)
Bütün bunları teknoloji çerçevesinden nasıl düşünebiliriz?
2017 CeBIT Fuarı’nda sadece teknoloji uzmanlarının değil, diğer insanlarında içinde bulunacağı Toplum 5.0 açıklandı. “Toplum için teknoloji” amaçlandı. (13)
Toplum 5.0 nedir?
“Nesnelerin interneti ve yapay zeka gibi teknolojileri kullanarak sosyal problemleri çözmeyi ve refah seviyesini yükseltmeyi öngören süper akıllı toplum.” (23)
Bu toplumda herkesin farklı becerilerini her zaman kullanabildiği bir toplum yaratmak isteniyor. (24)
Toplum 5.0 nasıl özelliklere sahip?
Çözüm odaklı, değerlerin yaratıldığı, herkesin çeşitli-birbirinden farklı yeteneklerini kullandığı, herkes için her zaman ve her yerde olanak sağlanması amaçlandığı, dirençli, esnek, insanın doğa ile uyumlu yaşadığı bir toplum. (25)
Toplum 5.0 hangi soruları sorarsak ilerleyebilir?
– Hukuk sisteminde nasıl değişikliklere gidebiliriz?
– Nesnelerin dijitalleşmesindeki bilimsel boşluklar nasıl doldurulur? Bugünden geleceğe nasıl uygulanır?
– Nasıl daha fazla kalifiye personel bulunur? Nasıl daha kalıcı adımlar atılır?
– Sosyo-politik önyargılar yerine nasıl yapıcı fikirlere sahip olabiliriz?
– Toplumsal direncin tam tersi nedir? Onu nasıl hayata getirebiliriz? (26)
(1) “İnsanlık 5.0 I Banu Onaral I TEDxMETUAnkara”, YouTube Video, 19:01, “TEDx Talks” , 30 Ocak, 2017, https://youtu.be/5gC50xQG7yo
Serra İspahani 