Kitaplarınızı okurken nasıl bir rutine sahipsiniz? Gece uyumadan önce okuduğunuz kitap ile gündüz veya tatillerde okuduğunuz kitaplar arasında farklılık var mı? veya belli türleri daha fazla sevmenizin sebepleri neler?
Bir kitabı ne zaman okudunuz ve hangi türleri tercih ettiğiniz keyifle okuduğunuz kitapları anlamanızı sağlıyor. Daha açık konuşmak gerekirse; geceleri ve tatil gibi keyifli olduğunuz zamanlarda daha kolay okuyorum diye tanımladığınız kitapları seçerken gün için içi veya diğer zamanlarda okumanız gereken ve daha ciddi olarak tanımladığınız kitapları okuyorsunuz. Keyifli ve daha ciddi olması seçimlerinizi yaparken düşünce sisteminizi oluşturan iki kriter. Bugün yazımda keyfin bir parçası olan gülmeye odaklacağım. Gülmenin biyolojik ve nörolojik sebeplerinden bahsederken sosyal anlamda da ne kadar önemli olduğunu da ekleyeceğim.
Öncelikle gülmek nedir?
Türk Dil Kurumu’na göre gülmenin anlamı “İnsan, hoşuna veya tuhafına giden olaylar, durumlar karşısında, genellikle sesli bir biçimde duygusunu açığa vurmak.” TDK genel anlamda gülme eylemini en bilinir ve gözlemlenebilir bir şekilde tanımlıyor. (1) TDK’ya ek olarak University College London ‘da bulunan Sophie Scott ve Robert Provine gülmenin sosyal ve bilimsel olarak nasıl oluştuğunu anlatıyor.
Güldüğümüzde vücudumuzda neler oluyor ve bilimsel olarak nasıl tanımlarız?
Gülmek kaburgamızda oluşan fiziksel bir eylem. Genel olarak anlatmak gerekirse havanın girip çıkmasıyla oluşuyor. Gülmenin vücuda birçok faydası bulunuyor. (2)
Bilimsel olarak gülmeye baktığımızda ise genlerimiz tarafından içgüdüsel olarak programlanmış bir davranış olduğunu görüyoruz. Benzer sonuca götürecek başka bir bakış açısı ise primitif bir ifade şekli. (3)
Sosyal ve bilimsel olarak gülmek nedir?
Scott ve Provine konu hakkında benzer şeyler paylaşıyorlar. Provine yazısında gülmeyi öncelikle insanları yakın tutan bir sosyal sesli ifade şekli olarak tanımlıyor. Bu tanıma göre gülmek için bizi tetikleyecek bir konum gerekiyor. (4) Yapılan deneylere göre insanlar, maymunlar ve fareler gülüyor. İnsanlar ve maymunlar gülmeyi büyüdükçe öğrenip gerçek ve sahte gülmeyi ayırabilirken fareler her gülmeyi aynı şekilde algılayabiliyor. (5) Bundan dolayı yazımın devamında özellikle maymun ve insanlardan bahsediyor olacağım. Gülmek deminde yazdığım gibi sosyal bir ifade sistemi. Topluluk içinde olduğunuzda gülme ihtimaliniz %30 artıyor. Gülmek bir şeyden gerçekten keyif almak dışında karşınızdakini anladığınızı da gösteriyor. (6) Ne kadar karşımızdakinin yüz ifadelerini görebiliyorsak da o kadar fazla gülme ihtimalimiz artıyor. (7)
Günde ne kadar gülüyoruz?
1.200 öğrenci üzerinde yapılan araştırmaya göre o an konuşan kişiler dinleyenlerden %50 daha fazla gülüyor. Güldükleri ifadelere bakılınca da “Neredeydin?” gibi yorumlara da gülünüldüğü dikkat çekiyor. (8)
Genel olarak bir sayı verecek olursam günde 17 kez gülüyoruz. (9) Provine’nın çalışmasını da kullanan Scott insanların 10 dakikalık konuşmalarda 7 kere güldüğünü söylüyor. (10) Deminde yazdığım gibi gülmek sosyal bağlarımızı koruduğumuz bir araç oluyor. Gülünen ilişkilerde insanlar beraber daha iyi hissediyor ve bu ilişkiler daha uzun süre devam ediyor. (11)
Cinsiyetlere göre gülmeyi nasıl ayırabiliriz?
Yapılan araştırmalara göre kadınlar erkeklere göre daha fazla gülüyor. Kadınlar onları güldüren erkeklerden hoşlanır ifadesi gerçekten bir kadının kriterlerini yansıtıyor. (12) Gülünen ilişkilerin daha uzun sürmesi ve kadınların daha fazla gülmesine ek olarak kadınların güldüğü ilişkilerin de daha fazla sürdüğü görünüyor. (13) Provine erkek ve kadınların ilişkilere bakış açısını kullanarak anlatıyor. Kadınlar kendini güldüren erkekleri beğenirken, erkekler de kadınları güldüren konumuna geliyor. (14) Scott erkeklerin kalben, içten, gülen kadınların varlığından daha fazla keyif aldığını da ekleyerek Provine’nın çalışmasını destekliyor. (15)
Dil olarak gülmek
Dünyada lehçeleriyle beraber konuşulan 7.000 den fazla dil var. Fakat 7.500 milyar insanın konuştuğu ortak dillerden birisi gülmek.(16) Scott Namibia’da yaptığı bir gözlemde insanların dil farketmeksizin gülmeyi anladıklarını paylaşıyor. (17) Scott’u dinlerken aklıma geçen sene izlediğim Lisa Feldman Barret’in TED konuşması aklıma geldi. Barret deneyimlerimizin hislerimizi ve hislerimizin de vücut dilimizi etkilediğini söylüyor. Boş bir hastane koridoru ile bir kurabiyeye baktığımızda gördüğümüz şeyin aynı ama verdiğimiz anlam ile hissettiğimiz şeyin farklı olduğunu belirtiyor. (18) Bugüne döndüğümde gülmenin nerede ve nasıl bir koşul da olursak olalım aynı anlama geldiğini görebiliyoruz. (19)
Konuyu toparlamak gerekirse;
Gülmek günlük hayatımızın en keyif verici eylemlerinden biri ve birçok açıdan ele alınabilecek yapıya sahip. Sosyal ve bilimsel açılardan zengin açıklamalar ile heyecan verici olumlu bir his. Scott’un da söylediği gibi diğer duygulardan daha az araştırılmış. Fakat bulunan az sayıda bulgular ne kadar ilham verici bir yolun açıldığını gösteriyor.
(1) gülmek, erişim 30 Mayıs, 2019, http://sozluk.gov.tr/
(2) Scott, Sophie. “ Why we laugh” Filmed 2015. TED video, 17:04. https://www.ted.com/talks/sophie_scott_why_we_laugh
(3) Robert Provine, The Science of Laughter, son güncelleme 1Kasım, 2000, https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200011/the-science-laughter
(4) Robert Provine, The Science of Laughter, son güncelleme 1Kasım, 2000, https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200011/the-science-laughter
(5) The Science of Laughter, son güncelleme 5 Mayıs, 2017, http://serious-science.org/the-science-of-laughter-8142
(6) Scott, Sophie. “ Why we laugh” Filmed 2015. TED video, 17:04. https://www.ted.com/talks/sophie_scott_why_we_laugh
(7) The Science of Laughter, son güncelleme 5 Mayıs, 2017, http://serious-science.org/the-science-of-laughter-8142
(8) Robert Provine, The Science of Laughter, son güncelleme 1Kasım, 2000, https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200011/the-science-laughter
(9) “The Science of Laughter”, YouTube Video, 06:30, “ Big Think” , 23 Nisan, 2012, https://youtu.be/jFZuZcvctu0
(10) Robert Provine, The Science of Laughter, son güncelleme 1Kasım, 2000, https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200011/the-science-laughter
(11) Scott, Sophie. “ Why we laugh” Filmed 2015. TED video, 17:04. https://www.ted.com/talks/sophie_scott_why_we_laugh
(12) Robert Provine, The Science of Laughter, son güncelleme 1Kasım, 2000, https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200011/the-science-laughter
(13) Scott, Sophie. “ Why we laugh” Filmed 2015. TED video, 17:04. https://www.ted.com/talks/sophie_scott_why_we_laugh
(14) Robert Provine, The Science of Laughter, son güncelleme 1Kasım, 2000, https://www.psychologytoday.com/intl/articles/200011/the-science-laughter
(15) Scott, Sophie. “ Why we laugh” Filmed 2015. TED video, 17:04. https://www.ted.com/talks/sophie_scott_why_we_laugh
(16) “ Gülmesini Bilmeyen Dükkan Açmasın ︱Gani Müjde ︱TEDxAltinbasUniversity ”, YouTube Video, 18:47, “ TEDx Talks” , 21 Mayıs, 2019, https://youtu.be/7M8geSarick
(17) The Science of Laughter, son güncelleme 5 Mayıs, 2017, http://serious-science.org/the-science-of-laughter-8142
(18) Feldman Barret, Lisa. “ You aren’t at the mercy of your emotions – your brain creates them” Filmed 2017. TED video, 18:28. https://www.ted.com/talks/lisa_feldman_barrett_you_aren_t_at_the_mercy_of_your_emotions_your_brain_creates_them
(19) The Science of Laughter, son güncelleme 5 Mayıs, 2017, http://serious-science.org/the-science-of-laughter-8142


