Etiket: Dil

İnsan neden önemli?

Aşık Veysel hepimizin nakaratını ezbere bildiğimiz “Uzun İnce Bir Yoldayım” eserinde;

“Düşünülürse derince

Uzak gözükür görünce

Yol bir dakka mıktarınca

Gidiyorum gündüz gece” der. (1)

Aşık Veysel ne anlatıyor? Yazıma neden bununla başladım?

Tarihçi ve filozof Yuval Noah Harari dünyada bu kadar canlı varken neden insanın değiştiren canlı olduğunu, yüksek sayıda insan bulunan gruplarda esnek şekilde çalışabilme özelliği ile anlatıyor. En çalışkan olarak adlandırdığımız arılar bile bizim -insanlar- kadar ileri seviyede değil. Grup halinde yaşıyor olsalar bile, insanların karar verme sistemlerine sahip değiller. İnsanlar birbirlerini tanımasalar bile beraber çalışabiliyorlar. (2)

İnsanları özellikle ne ileride tutabiliyor?

Hayal gücümüz ile yaratıp, yaratığımız hikayelere inanabiliyoruz. Başka bir yönden de bakarsak, bir şeyin olma fikrine inanıp yaratabiliyor ve uygulayabiliyoruz. (5)

Bunu hangi aracı kullanarak yapıyoruz?

Dili kullanarak. Dili gerçeklikleri tanımlama ve yeni şeyler yaratmak için kullanıyoruz. Bunu kitlesel bir seviyede iş birliği olarak adlandırabiliriz. Tarihe baktığımızda insan haklarının oluşumunu somut bir örnek olarak gösterebiliyoruz. İnsan hakları, yarattığımız, icat ettiğimiz ve parçası olduğumuz hikayelerle hayat buluyor. Bu açıdan bakınca, kendimizi dil ile dünyayı kontrol eden büyücü veya sihirbazlara benzetebiliriz. (6)

Bunu nasıl yapıyoruz?

Objektif ve kurgusal gerçeklik ile. Objektif gerçekliği yarattığımız kurgusal gerçeklik ile kontrol ediyoruz. Burada dünya ile yerkürenin farkına odaklanmak istiyorum. Merriam Webster’a göre dünyanın tanımı, insan varlığının dünyevi hali. Yani yerkürenin insanlı hali. Gaz bulutu ile oluşan gezegene yeni bir anlam katıyoruz. (7)

Bu soruları cevaplarken sizi 850 yılına götürüp Musaoğulları ile tanıştırmak istiyorum. 3 kardeş olan Musaoğulları Bağdat’da Bilgi Yuvası’ndalar. Onlar “Marifetli Araçlar” kitabını yazdıktan 1000 yıl sonra ilk mekanik bilgisayar bulunuyor. Avrupa bu kardeşlerin eserini okuyarak ilham alıyor. (8)

Neden Musaoğulları’ndan bahsettim?

Teknoloji ve gelişimi çağına göre değerlendirmek gerekiyor. Bu anlamda Musaoğulları hayal gücünün dünyadaki kazanımlarını çok güzel gösteriyor. (12)

Bütün bunları teknoloji çerçevesinden nasıl düşünebiliriz?

2017 CeBIT Fuarı’nda sadece teknoloji uzmanlarının değil, diğer insanlarında içinde bulunacağı Toplum 5.0 açıklandı. “Toplum için teknoloji” amaçlandı. (13)

Toplum 5.0 nedir?

“Nesnelerin interneti ve yapay zeka gibi teknolojileri kullanarak sosyal problemleri çözmeyi ve refah seviyesini yükseltmeyi öngören süper akıllı toplum.” (23)

Bu toplumda herkesin farklı becerilerini her zaman kullanabildiği bir toplum yaratmak isteniyor. (24)

Toplum 5.0 nasıl özelliklere sahip?

Çözüm odaklı, değerlerin yaratıldığı, herkesin çeşitli-birbirinden farklı yeteneklerini kullandığı, herkes için her zaman ve her yerde olanak sağlanması amaçlandığı, dirençli, esnek, insanın doğa ile uyumlu yaşadığı bir toplum. (25)

Toplum 5.0 hangi soruları sorarsak ilerleyebilir?

– Hukuk sisteminde nasıl değişikliklere gidebiliriz?

– Nesnelerin dijitalleşmesindeki bilimsel boşluklar nasıl doldurulur? Bugünden geleceğe nasıl uygulanır?

– Nasıl daha fazla kalifiye personel bulunur? Nasıl daha kalıcı adımlar atılır?

– Sosyo-politik önyargılar yerine nasıl yapıcı fikirlere sahip olabiliriz?

– Toplumsal direncin tam tersi nedir? Onu nasıl hayata getirebiliriz? (26)

(1) “İnsanlık 5.0 I Banu Onaral I TEDxMETUAnkara”, YouTube Video, 19:01, “TEDx Talks” , 30 Ocak, 2017, https://youtu.be/5gC50xQG7yo

(2) Harari, Yuval N. “ What explains the rise of humans?” Filmed 2015. TED video, 17:08. https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans

(3) Harari, Yuval N. “ What explains the rise of humans?” Filmed 2015. TED video, 17:08. https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans

(4)Harari, Yuval N. “ What explains the rise of humans?” Filmed 2015. TED video, 17:08. https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans

(5) Harari, Yuval N. “ What explains the rise of humans?” Filmed 2015. TED video, 17:08. https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans

(6) Harari, Yuval N. “ What explains the rise of humans?” Filmed 2015. TED video, 17:08. https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans

(7) Harari, Yuval N. “ What explains the rise of humans?” Filmed 2015. TED video, 17:08. https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans

(8) “İnsanlık 5.0 I Banu Onaral I TEDxMETUAnkara”, YouTube Video, 19:01, “TEDx Talks” , 30 Ocak, 2017, https://youtu.be/5gC50xQG7yo

(9) “İnsanlık 5.0 I Banu Onaral I TEDxMETUAnkara”, YouTube Video, 19:01, “TEDx Talks” , 30 Ocak, 2017, https://youtu.be/5gC50xQG7yo

(10) “İnsanlık 5.0 I Banu Onaral I TEDxMETUAnkara”, YouTube Video, 19:01, “TEDx Talks” , 30 Ocak, 2017, https://youtu.be/5gC50xQG7yo

(11) Harari, Yuval N. “ What explains the rise of humans?” Filmed 2015. TED video, 17:08. https://www.ted.com/talks/yuval_noah_harari_what_explains_the_rise_of_humans

(12) “İnsanlık 5.0 I Banu Onaral I TEDxMETUAnkara”, YouTube Video, 19:01, “TEDx Talks” , 30 Ocak, 2017, https://youtu.be/5gC50xQG7yo

(13) Fatma Kahraman, Toplum 5.0: Toplum İçin Teknoloji, son güncelleme 6 Şubat, 2019, https://hbrturkiye.com/blog/toplum-5-0-toplum-icin-teknoloji

(14) Toplum 5.0: Teknolojik gücü doğru yönetecek akıllı toplum felsefesi, son güncelleme 14 Mayıs, 2017, https://webrazzi.com/2017/05/14/toplum-5-0/

(15)Toplum 5.0: Teknolojik gücü doğru yönetecek akıllı toplum felsefesi, son güncelleme 14 Mayıs, 2017, https://webrazzi.com/2017/05/14/toplum-5-0/

(16) Ilgın Yorulmaz ,Endüstri 4.0’a karşı Toplum 5.0’i gelecekte neler bekliyor? ,son güncelleme 20 Ekim, 2018, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-45918360

(17) Fatma Kahraman, Toplum 5.0: Toplum İçin Teknoloji, son güncelleme 6 Şubat, 2019, https://hbrturkiye.com/blog/toplum-5-0-toplum-icin-teknoloji

(18) Ilgın Yorulmaz ,Endüstri 4.0’a karşı Toplum 5.0’i gelecekte neler bekliyor? ,son güncelleme 20 Ekim, 2018, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-45918360

(19) Fatma Kahraman, Toplum 5.0: Toplum İçin Teknoloji, son güncelleme 6 Şubat, 2019, https://hbrturkiye.com/blog/toplum-5-0-toplum-icin-teknoloji

(20) Fatma Kahraman, Toplum 5.0: Toplum İçin Teknoloji, son güncelleme 6 Şubat, 2019, https://hbrturkiye.com/blog/toplum-5-0-toplum-icin-teknoloji

(21) Fatma Kahraman, Toplum 5.0: Toplum İçin Teknoloji, son güncelleme 6 Şubat, 2019, https://hbrturkiye.com/blog/toplum-5-0-toplum-icin-teknoloji

(22) http://www.keidanren.or.jp/en/policy/2016/029_outline.pdf

(23) Fatma Kahraman, Toplum 5.0: Toplum İçin Teknoloji, son güncelleme 6 Şubat, 2019, https://hbrturkiye.com/blog/toplum-5-0-toplum-icin-teknoloji

(24) Ilgın Yorulmaz ,Endüstri 4.0’a karşı Toplum 5.0’i gelecekte neler bekliyor? ,son güncelleme 20 Ekim, 2018, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-45918360

(25) http://www.keidanren.or.jp/en/policy/2016/029_outline.pdf

(26) Toplum 5.0: Teknolojik gücü doğru yönetecek akıllı toplum felsefesi, son güncelleme 14 Mayıs, 2017, https://webrazzi.com/2017/05/14/toplum-5-0/

by Kategoriler: Profilde Bulunan Linkler, İnsanEtiketler: , , , , , , , , , , , , , , , , , , Yorum bırakın

Beyni piyano gibi düşünmek

Son zamanlarda Sergio Pequito, Rensselaer Politeknik Enstitüsü’nde endüstri ve sistem mühendisliği asistanı, ve ekibi insan beynine yeni bir bakış açısından baktıracak bir araştırma yapıyor.

Nasıl bir araştırma yapılıyor?

Sergio Pequito beyni düşündüğünde, bir piyano görüyor. Anahtarlar beynin farklı kısımlarını temsil ederken, piyanistin parmakları tarafından uygulanan basınç, beyin fonksiyonlarını destekleyen dış uyaranları temsil ediyor.

Notlar ve harmoniler notalar üzerine eşleştirilebildiği gibi beynin karmaşık dinamiklerini, araştırmacıların beyin ve bilişsel yapıyı daha iyi anlamalarına yardımcı olabilecek yeni veri modellerine dönüştürmek istiyor. Bu araştırma National Science Foundation tarafından destekleniyor.

Araştırmanın amacı nedir?

Pequito ve ekibi, sağlıklı bir beynin nasıl çalıştığı ve nörolojik hastalığı olan birinin nasıl davranabileceği konusunda fikir vermeye çalışıyor. Piyano benzetmesine devam eden Pequito, yanlış anahtara çarpan bir piyanistin ahenksiz bir gürültü yaratabileceği gibi, araştırma ekibi tarafından geliştirilen modellerin beynin aktivitesinde bir şeylerin ne zaman normal olmadığını göstereceğini açıklıyor.

Endüstri ve sistem mühendisleri, karmaşık sistemlerin nasıl etkileşime girdiğini analiz etmek için araçlar geliştirir. Pequito, insanlığın beyne ilişkin uzun süredir devam eden sorularına bu tür bir yaklaşımın dikkat, öğrenme, hafıza, karar verme ve dil gibi işlevler arasındaki ilişkiler hakkında yeni bir anlayış sağlayabileceğine inanıyor.

Araştırma nasıl yapılacak?

Pequito’nun ekibi halka açık beyin verileri kullanarak ürettikleri modelleri geliştirecek. Veriler, beynin aktif kısımlarında arttıkça kan ve oksijen akışını izleyen fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) teknolojisi kullanılarak toplandı.

Pequito, “Endüstri mühendisleri olarak kullanabileceğimiz her türlü araca sahibiz. Şimdi, sinirbilim ve tıp camiası için yeni görüşler sağlayabilmemiz için onları geliştirmek için çalışıyoruz.” dedi.

Neuroscience News, Sheet Music May Be an Effective Guide For Understanding Human Brain Activity ,son güncelleme 25 Şubat, 2020, https://neurosciencenews.com/sheet-music-brain-15784/

by Kategoriler: AraştırmalarEtiketler: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Yorum bırakın

İnsanlar daha erken konuşabilir miydi?

Görsel ; Designed by Freepik

Yapılan araştırmaya göre insanlar daha erken konuşabilirlerdi.

CNRS ve Université Grenoble Alpes’teki araştırmacılar, Fransız, Kanada ve ABD ekipleriyle beraber çalışarak konuşmanın mevcut dilbilim teorisinin öne sürmesinden çok önce, 200.000 yıldan daha önce, ortaya çıkabiliceğini belirtti.

Bu ne anlama geliyor?

50 yıl boyunca Philip Lieberman’ın teorisi, konuşmanın ortaya çıkmasından önce, gırtlakların farklı sesleri, ünlüler, çıkarmak için düşük bir konumda olması gerektiğini belirtti. Temel artikülatörlerde (dil, çene, dudaklar) insanlara benzeyen ancak daha yüksek gırtlakları olan bir ses yolu anatomisine sahip olan maymunlar, farklılaştırılmış seslendirmeler üretemezler. Fakat yapılan araştırmaya göre, maymunlar iyi farklılaşmış proto- ünlü sesler üretiyor. Yani farklı seslendirmelerin üretilmesi bu nedenle anatomik değişkenlerin değil, artikülatörlerin kontrolüne ilişkin bir olgu.

Önceden neden buna inanılıyordu?

1930’larda, 1950’lerde iki araştırmacı, kendi bebeklerine öğretir gibi aynı zamanda ve şartlar altında, evde yetiştirilen bir şempanze konuşmayı öğretme olasılığını test etti. Bütün deneyleri başarısızlıkla sonuçlandı. Bu sonucu açıklamak için, 1969’da bir dizi makalede ABD’li bir araştırmacı Philip Lieberman, kendi teorisini önerdi. Lieberman insan frekans değişimlerini maymunlarla karşılaştırarak, gırtlaklarının yüksek pozisyonu ile ilgili küçük bir farenks olduğunu, oysa insanlarda gırtlağın daha düşük olduğunu gösterdi.

Neuroscience News, Speech could be older than we thought, son güncelleme 16 Aralık, 2019, https://neurosciencenews.com/speech-evolution-15321/

by Kategoriler: AraştırmalarEtiketler: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Yorum bırakın

Dil nedir?

Şuan size en yakın objeler neler? Siz etrafınıza bakarken, ben bana en yakın objeleri sayayım;

Kahve ☕️

Defter 📒

Kalem✏️

Telefon📱

Şimdi izninizle ikinci bir soru daha sormak istiyorum; Bu objelerin o objeler olduğunu nasıl biliyorsunuz? Yanınızda varsayalım bir bardak var, nasıl bardağı bardak olarak tanımlıyorsunuz?(1)

Bu sorunun cevabı çok basit; dili kullanarak. Dil David Peterson’un da – Game of Thrones gibi dizilerde kullanılan dilleri yaratan kişi- dediği gibi, insanlığın en iyi icadı. Dilin de tanımını açmak gerekirse, dil ;

Bizi insan yapan

Bizi diğer hayvanlardan ayıran

Neler düşündüğümüzü en iyi şekilde gösteren

Mirasımız, insan olmanın anlamanı ileten şey. Bir dilin tükenmesi resmi daha buğulu görmemiz anlamına geliyor. (2)

Nasıl David Peterson gibi bir dil yaratılabilinir?

Bunun için temel olarak üç şeye ihtiyaç var; ses, dil bilgisi ve sosyal ve tarihi içerik. Peterson Game of Thrones için yarattığı dili , Yüksek Valyrian , “vee” sesini bularak yaratmaya başlamış. Bundan sonra diğer iki adımı takip ederek, Peterson diziyi seyrederken dinlediğiniz dili son haline getirmiş. (3)

Yazıyı toplamak gerekirse;

Dillerimiz çok değerli ve kimliklerimizin bir parçası. David Peterson, dil konusunda işinde uzmanlardan birisi. Yaptıkları dışında dili tanımlama şekli de çok etkileyici. İnsan gerçekten dil hakkında düşünmediği şeyleri düşünmeye başlayabiliyor.

(1) Peterson, David. “Why language is humanity’s greatest invention” Filmed 2019. TED video, 14:33. https://www.ted.com/talks/david_peterson_why_language_is_humanity_s_greatest_invention

(2) Peterson, David. “Why language is humanity’s greatest invention” Filmed 2019. TED video, 14:33. https://www.ted.com/talks/david_peterson_why_language_is_humanity_s_greatest_invention

(3) “Meet the person who created Dothraki and Valyrian for Game of Thrones — and learn how “khaleesi” should have been said” İdeas.ted (blog), 9 Nisan, 2019. Accessed October 7, 2019. https://ideas.ted.com/meet-the-person-who-created-dothraki-and-valyrian-for-game-of-thrones-and-learn-how-khaleesi-should-have-been-said/

by Kategoriler: +Etiketler: , , , , , , , , , , , , , , , , , Yorum bırakın

Dil düşünce sistemimize şekil veriyor mu?

Dil düşünce sistemimize şekil veriyor mu?

Bu, çok basit ama akla gelmeyecek kadar da düşündüren bir soru. Lera Boroditsky bu soruyu cevaplayan çok güzel bir konuşma yaptı. Yaptığı konuşmaya göre, bir dil farklı bir bilişsel dünya demek. Başka bir şekilde yazmak gerekirse, her dil kendi düşünce yapısına ve dolayısıyla düşünme sistemine de sahip.

Dil, düşünce sistemimize nasıl şekil veriyor?

1.Diller arasında inanılmaz bir bilişsel farklılık var.

2.Dil, zamanı nasıl algıladığımızı etkiliyor.

3.Çoğu dilde dilbilimsel cinsiyet var.

4.Olayları tarif ederken diller farklılık gösteriyor.

5.Dil, olayların muhakemesini yapma yetimize yön veriyor.

Bunları daha açık anlatmak gerekirse;

Konuştuğumuz dil zamanı nasıl algıladığımızı etkiliyor ve kullanılan kelimeler düşünme sistemimizi yaratıyor. Örnek olarak sayı saymaktan bahsedebiliriz; varsayın önünüze içine birkaç penguenin bulunduğu bir fotoğraf koydum ve penguenleri saymanızı istedim. Sayı sözcüğü olmayan bir dili konuşuyor olsanız bu isteğim saçma gelebilir. Başka bir örnek olarak da renk algısından bahsedebiliriz. İngilizce’de mavi kelimesinin karşılığı 4 farklı ton olurken, Rusça’da renk tonları açık ve koyu olarak algılanabiliyor.

Bununla beraber, dillerde bulunan dilbilimsel cinsiyet, eril ve dişil ifadeleri, düşünme şeklini değiştiriyor. Köprü kelimesi üzerinden bu daha güzel bir şekilde anlatabilinir; köprü kelimesi Almanca dişil , İspanyolca da ise eril anlama sahip. Bu ne anlama geliyor? Bir Alman köprüyü güzel ve şık kelimeleri ile tarif ederken, bir İspanyol dayanıklı ve uzun kelimelerini kullanıyor.

Başka bir fark ise, olayları nasıl muhakeme ettiğimize yön vermesi. Kaza olma durumunu ele alalım; farzedin kazara vazo kırıldı. İngilizce konuşan birisi vazoyu kimin kırdığına odaklanırken, İspanyol birisi eylemin arkasındaki niyeti hatırlıyor.

Yazıyı toplamak gerekirse;

Biz insanlar inanılmaz bir yeteneğe sahibiz; dil. Dil düşünme sistemimizi yukarıda yazan bulgulardan dolayı şekillendiriyor. Farkında olmadan konuştuğumuz dilin etkilerini yaşıyoruz. Cinsiyet, yön, zaman ve birçok algımız dil ile şekillenebiliyor.

Boroditsky, Lera. “ How language shapes the way we think” Filmed 2017. TED video,14:12. https://www.ted.com/talks/lera_boroditsky_how_language_shapes_the_way_we_think

by Kategoriler: +Etiketler: , , , , , , , , , , , , , , Yorum bırakın