Dil düşünce sistemimize şekil veriyor mu?
Bu, çok basit ama akla gelmeyecek kadar da düşündüren bir soru. Lera Boroditsky bu soruyu cevaplayan çok güzel bir konuşma yaptı. Yaptığı konuşmaya göre, bir dil farklı bir bilişsel dünya demek. Başka bir şekilde yazmak gerekirse, her dil kendi düşünce yapısına ve dolayısıyla düşünme sistemine de sahip.
Dil, düşünce sistemimize nasıl şekil veriyor?
1.Diller arasında inanılmaz bir bilişsel farklılık var.
2.Dil, zamanı nasıl algıladığımızı etkiliyor.
3.Çoğu dilde dilbilimsel cinsiyet var.
4.Olayları tarif ederken diller farklılık gösteriyor.
5.Dil, olayların muhakemesini yapma yetimize yön veriyor.
Bunları daha açık anlatmak gerekirse;
Konuştuğumuz dil zamanı nasıl algıladığımızı etkiliyor ve kullanılan kelimeler düşünme sistemimizi yaratıyor. Örnek olarak sayı saymaktan bahsedebiliriz; varsayın önünüze içine birkaç penguenin bulunduğu bir fotoğraf koydum ve penguenleri saymanızı istedim. Sayı sözcüğü olmayan bir dili konuşuyor olsanız bu isteğim saçma gelebilir. Başka bir örnek olarak da renk algısından bahsedebiliriz. İngilizce’de mavi kelimesinin karşılığı 4 farklı ton olurken, Rusça’da renk tonları açık ve koyu olarak algılanabiliyor.
Bununla beraber, dillerde bulunan dilbilimsel cinsiyet, eril ve dişil ifadeleri, düşünme şeklini değiştiriyor. Köprü kelimesi üzerinden bu daha güzel bir şekilde anlatabilinir; köprü kelimesi Almanca dişil , İspanyolca da ise eril anlama sahip. Bu ne anlama geliyor? Bir Alman köprüyü güzel ve şık kelimeleri ile tarif ederken, bir İspanyol dayanıklı ve uzun kelimelerini kullanıyor.
Başka bir fark ise, olayları nasıl muhakeme ettiğimize yön vermesi. Kaza olma durumunu ele alalım; farzedin kazara vazo kırıldı. İngilizce konuşan birisi vazoyu kimin kırdığına odaklanırken, İspanyol birisi eylemin arkasındaki niyeti hatırlıyor.
Yazıyı toplamak gerekirse;
Biz insanlar inanılmaz bir yeteneğe sahibiz; dil. Dil düşünme sistemimizi yukarıda yazan bulgulardan dolayı şekillendiriyor. Farkında olmadan konuştuğumuz dilin etkilerini yaşıyoruz. Cinsiyet, yön, zaman ve birçok algımız dil ile şekillenebiliyor.
Boroditsky, Lera. “ How language shapes the way we think” Filmed 2017. TED video,14:12. https://www.ted.com/talks/lera_boroditsky_how_language_shapes_the_way_we_think
Serra İspahani 